Διάρθρωση του σεμιναρίου «Φιλοσοφία, μεθοδολογία και τεχνικές επεμβάσεων για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς»

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ

 

1. Πού απευθύνεται το σεμινάριο;

Σε ενδιαφερόμενους από 18 ετών και άνω και συγκεκριμένα σε αρχιτέκτονες μηχανικούς, πολιτικούς μηχανικούς και μηχανικούς δομικών έργων, αγρονόμους-τοπογράφους μηχανικούς, χημικούς μηχανικούς, αρχαιολόγους, συντηρητές αρχαιοτήτων, νομικούς, ιστορικούς και ιστορικούς τέχνης, που επιθυμούν να αποκτήσουν βασικές αλλά και εξειδικευμένες γνώσεις σφαιρικού περιεχομένου στο αντικείμενο της προστασίας των αρχιτεκτονικών μνημείων, καθώς και σε φοιτητές όλων των παραπάνω ειδικοτήτων. Συστατικό στοιχείο της φιλοσοφίας του σεμιναρίου είναι ο εμπλουτισμός κάθε ειδικότητας με γνώσεις από πολλά επιστημονικά πεδία. Το σεμινάριο απευθύνεται ακόμη σε κατασκευαστές, εργολάβους και ειδικευμένους τεχνίτες που ασχολούνται επαγγελματικά με αποκαταστάσεις ιστορικών/διατηρητέων κτηρίων, καθώς και σε κάθε ενδιαφερόμενο από το ευρύ κοινό, με την επισήμανση ότι απαιτείται ένα σχετικό κατάλληλο υπόβαθρο ώστε τα ζητήματα που αναλύονται να είναι αφομοιώσιμα.

2. Τί προσφέρει το σεμινάριο στους συμμετέχοντες;

Οι αρχιτέκτονες μηχανικοί εμπλέκονται στη συντριπτική πλειοψηφία τω έργων αποκατάστασης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Το θεωρητικό και τεχνικό μέρος του σεμιναρίου κρίνεται εξίσου σημαντικό, διότι αναφέρονται σε ζητήματα περί της ολοκληρωμένης προστασίας των μνημείων, που ουσιαστικά θίγονται απολύτως επιφανειακά σε επίπεδο βασικών σπουδών, ειδικά τα νομοθετικά και στερεωτικά ζητήματα που αφορούν τα μνημεία, στα οποία όμως πρέπει και οι αρχιτέκτονες να εμπλέκονται. Παράλληλα, το σεμινάριο εισάγει τους αρχιτέκτονες στη λογική της συνεργασίας ειδικά με τους αρχαιολόγους και τους πολιτικούς μηχανικούς, μέσα από την εξοικείωση με τις γνώσεις και την αντίληψη αυτών των δύο εξίσου σημαντικών ειδικοτήτων σε ζητήματα αποκατάστασης. 

Οι πολιτικοί μηχανικοί και μηχανικοί δομικών έργων επίσης, είναι απαραίτητο να διαθέτουν ένα αξιόλογο υπόβαθρο θεωρητικών και τεχνικών γνώσεων, ώστε να εφαρμόσουν τις τεχνικές τους προτάσεις με βάση ένα ορθό θεωρητικό πλαίσιο και να συνεργαστούν επιτυχώς με τους αρχιτέκτονες. Ιδιαίτερα σημαντική ως προς το τεχνικό μέρος είναι η εξοικείωση των μηχανικών με ζητήματα τοιχοποιίας και χρήσης του οπλισμένου σκυροδέματος.

Οι αγρονόμοι-τοπογράφοι μηχανικοί έχουν πολύ εξειδικευμένο ρόλο στα ζητήματα αποκατάστασης και θα πρέπει να διαθέτουν μία εκπαίδευση που αφορά στο θεωρητικό και νομικό πλαίσιο και οπωσδήποτε στα θέματα αποτυπώσεων, όπου θα κληθούν να συνεργαστούν με αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους. Η παρακολούθηση του συνόλου του τεχνικού μέρους θα τους παράσχει υψηλού επιπέδου τεχνικές γνώσεις.

Οι χημικοί μηχανικοί έχουν πολύ σημαντικό ρόλο στις μελέτες αποκατάστασης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Για το λόγο αυτό κρίνεται πολύ σημαντικό το θεωρητικό μέρος, εξίσου όμως και το τεχνικό, το οποίο εμπλουτίζει τις προπτυχιακές γνώσεις με ειδικά θέματα.

Οι αρχαιολόγοι εμπλέκονται υποχρεωτικά σε όλα τα ζητήματα αποκατάστασης αρχαίων μνημείων. Το θεωρητικό μέρος καλύπτει θέματα πολύ πιο ευρύτερα από τον αρχαιολογικό νόμο ή την ανασκαφικό έρευνα, εισάγοντάς τους στη φιλοσοφία της αναστήλωσης. Το τεχνικό μέρος κρίνεται επίσης απαραίτητο, καθώς πάντοτε οι αρχαιολόγοι πρέπει να συνεργαστούν επιτυχώς με μηχανικούς, οπότε οφείλουν να γνωρίζουν βασικά αλλά και εξειδικευμένα τεχνικά ζητήματα.

Οι συντηρητές αρχαιοτήτων για να εργαστούν στα έργα αποκατάστασης είναι απαραίτητο, εκτός από τις πρακτικές, τεχνικές γνώσεις να διαθέτουν θεωρητικό υπόβαθρο, να είναι εξοικειωμένοι με τη νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις, να μπορούν να συνεργαστούν με τον αρχαιολόγο και το μηχανικό σε ανασκαφικά ή στερεωτικά ζητήματα, να γνωρίζουν τις ιδιότητες αλλά και τις σύγχρονες μεθόδους και τεχνικές διερεύνησης και ανάλυσης των υλικών.  

Οι νομικοί, οι ιστορικοί και ιστορικοί τέχνης, απαραίτητοι επίσης στα περισσότερα έργα, προτείνεται να παρακολουθήσουν το θεωρητικό μέρος και τα παραδείγματα, ώστε να εμπλουτίσουν τις προπτυχιακές γνώσεις με τη φιλοσοφία και τον προβληματισμό περί του ζητήματος της αποκατάστασης. Η γνώση των νομικών παραμέτρων της επέμβασης κρίνεται απαραίτητη.

Οι φοιτητές των παραπάνω ειδικοτήτων, ιδιαίτερα μηχανικοί και αρχαιολόγοι, οπωσδήποτε θα υπερτερούν σε γνώση έναντι των μελλοντικών συναδέλφων τους, που δεν θα έχουν παρακολουθήσει παρόμοια εκπαίδευση και το σεμινάριο μπορεί επίσης να τους προσανατολίσει στην απόφαση εκπόνησης αξιόλογων ερευνητικών ή διπλωματικών εργασιών στο αντικείμενο της μνημειακής προστασίας.

Οι επαγγελματίες που ασχολούνται με αποκαταστάσεις ιστορικών κτηρίων και δεν ανήκουν σε κάποια από τις παραπάνω ειδικότητες, είναι απαραίτητο να διαθέτουν τις γνώσεις που παρέχει το σεμινάριο, κυρίως ως προς τη νομοθεσία και τα τεχνικά ζητήματα, διότι ενέχει σημαντικούς κινδύνους ή επαγγελματική ενασχόληση με ιστορικά κτήρια, χωρίς το αντίστοιχο θεωρητικό και τεχνικό υπόβαθρο.

Τέλος, επειδή η αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι πρωτίστως μείζον κοινωνικό ζήτημα, το σεμινάριο είναι ανοικτό και στο ευρύ κοινό.

3. Ποιά είναι η περιγραφή του αντικειμένου;

Η αρχιτεκτονική κληρονομιά έχει αποτελέσει ανέκαθεν δείγμα του υψηλού επιπέδου του εθνικού μας πολιτισμού. Η Ελλάδα συγκριτικά με την έκταση και τον πληθυσμό της συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότατων χωρών στον κόσμο σε αριθμό και σπουδαιότητα μνημείων. Η σημερινή κοινωνία, κληρονόμος και θεματοφύλακας αυτής της παρακαταθήκης, οφείλει να ανταποκριθεί στο δύσκολο και επίπονο έργο της καταγραφής, διάσωσης, συντήρησης, ανάδειξης και επανένταξης των μνημείων στο σύγχρονο ιστορικό "γίγνεσθαι". Τις τελευταίες δεκαετίες, η επιστημονική μεθοδολογία και πρακτική, καθώς και η τεχνολογία έχουν επιτελέσει ουσιαστικά άλματα στο αντικείμενο της μνημειακής προστασίας. Οι βασικές επιστημονικές ειδικότητες που ασχολούνται με την αρχιτεκτονική κληρονομιά, είτε στο πλαίσιο των αρμοδίων υπηρεσιών, είτε ως ελεύθεροι επαγγελματίες, οφείλουν να επεμβαίνουν στα ιστορικά κτήρια με συναίσθηση της ευθύνης τους, αλλά και με γνώση ουσιωδών αρχών και μεθόδων προσέγγισης, ώστε να περιοριστούν στο ελάχιστο παρελθόντα σφάλματα, όπου κυρίως λόγω άγνοιας ή και ανευθυνότητας απωλέσθη σημαντικό μέρος της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. Αλλά και οι ιδιώτες που έχουν στην κυριότητά τους ένα ιστορικό κτήριο, είναι απαραίτητο να προσανατολιστούν στην ορθή διαχείρισή του προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.

Το σεμινάριο στοχεύει στην εξοικείωση πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων, που αντιλαμβάνονται το μνημειακό πλούτο από άλλη οπτική γωνία η καθεμία, με βασικές αλλά και εξειδικευμένες γνώσεις σφαιρικού περιεχομένου, δίνοντας βαρύτητα τόσο στη θεωρητική όσο και στην πρακτική φύση του ζητήματος της προστασίας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και διευρύνοντας τους επιστημονικούς ορίζοντες των συμμετεχόντων. Η παρουσίαση τέλος επιλεγμένων εφαρμοσμένων παραδειγμάτων αποδεικνύει πώς οι αρχές που αναλύονται στο σεμινάριο γίνονται πραγματικότητα.   

4. Ποιά είναι η αναλυτική διάρθρωση του σεμιναρίου;

Το σεμινάριο αποτελείται από 3 μέρη, το θεωρητικό και το τεχνικό, που περιλαμβάνουν 5 ενότητες έκαστο και ένα τελευταίο μέρος που αφορά την παρουσίαση παραδειγμάτων εφαρμογών. Το σεμινάριο διαρκεί συνολικά 30 ώρες (60').

 

Με την ολοκλήρωση του Σεμιναρίου, σε όσους συμμετέχοντες έχουν συμπληρώσει τις ώρες παρακολούθησης, χορηγείται βεβαίωση παρακολούθησης και παρέχεται ηλεκτρονικά το υλικό του Σεμιναρίου.

 

Αναλυτικά παρατίθεται ο ακόλουθος πίνακας:

ΜΕΡΟΣ 1ο:	ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ
Ενότητα 1η:	Βασικές έννοιες προστασίας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς (2)
→	Ανάλυση των βασικών εννοιών και όρων που σχετίζονται με την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Εισαγωγή στην έννοια του μνημείου και των αξιών του. Αρχές της "ολοκληρωμένης προστασίας" των ιστορικών κτηρίων. Ιστορική αναδρομή στις θεωρίες προσέγγισης ζητημάτων αποκατάστασης μνημείων. Η αντιμετώπιση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στη νεώτερη και σύγχρονη Ελλάδα.
Ενότητα 2η:	Νομοθετικό πλαίσιο και διεθνείς Χάρτες προστασίας των μνημείων (3)
→	Υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα (Νόμος 3028/2002, Γ.Ο.Κ., κλπ). Το διεθνές πλαίσιο προστασίας (Χάρτης της Βενετίας, Σύμβαση της Γρανάδας, Διακήρυξη του Άμστερνταμ, κλπ). Unesco και μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Νέες χρήσεις, βαθμός επεμβασιμότητας και αλλοιώσεις της φυσιογνωμίας των ιστορικών κτηρίων. Οι σύγχρονοι κανονισμοί (αντισεισμικός, κτιριοδομικός, κλπ) και οι δυσκολίες εφαρμογής σε ιστορικά κτήρια. Οι υπηρεσίες προστασίας των μνημείων στην Ελλάδα και ο ρόλος τους στην έκδοση οικοδομικών αδειών. Διαδικασία υποβολής μελετών επεμβάσεων σε ιστορικά κτήρια.
Ενότητα 3η:	Ιστορικά σύνολα (3)
→	Η έννοια του ιστορικού συνόλου. Κατηγορίες ιστορικών συνόλων. Η μεθοδολογία και τα στάδια εκπόνησης μελετών ολοκληρωμένης προστασίας ιστορικών συνόλων και ο ρόλος της πολεοδομίας και χωροταξίας. Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης των ιστορικών πόλεων και η επανάχρηση/αλλαγή χρήσης ιστορικών κτηρίων ως δόκιμο εργαλείο εξασφάλισης της βιωσιμότητάς τους. Αξιοποίηση του κτηριακού αποθέματος σε υποβαθμισμένα ιστορικά κέντρα. Ένταξη νέας δόμησης σε ιστορικό περιβάλλον, δεοντολογική προσέγγιση και νομοθετικά ζητήματα. Αναδόμηση ιστορικών πόλεων μέσα από την επανάχρηση και την αειφόρο ανάπτυξη.
Ενότητα 4η:	Δεοντολογική προσέγγιση στη νεώτερη και ανώνυμη αρχιτεκτονική κληρονομιά (2)
→	Ανάλυση της διευρυμένης έννοιας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και της σημασίας των νεωτέρων μνημείων. Συσχετισμοί λαϊκής οικοδομικής παράδοσης, ιστορίας και φυσικού περιβάλλοντος στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Αναφορές στο σύνολο των στοιχείων που συγκροτούν την αρχιτεκτονική ταυτότητα του τόπου. Η βιομηχανική κληρονομιά ως κέλυφος ιστορίας της παραγωγικής διαδικασίας ενός τόπου και η βιομηχανική αρχαιολογία. Μνημεία (μετα)μοντέρνας και σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Δεοντολογικά ζητήματα επεμβασιμότητας στα κτήρια της νεώτερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και στους παραδοσιακούς οικισμούς.
Ενότητα 5η:	Ανασκαφική έρευνα και ιστορική τεκμηρίωση μνημείων (2)
→	Βασικές αρχές ανασκαφικής έρευνας. Είδη ανασκαφής και αξιοποίηση ευρημάτων. Η ιστορική τεκμηρίωση των μνημείων ως συστατικό στοιχείο των μελετών αποκατάστασης. Παρουσίαση των βασικών υπηρεσιών αναζήτησης υλικού τεκμηρίωσης για τα μνημεία, πηγές έρευνας, χρήσιμες πληροφορίες. Οι υπηρεσίες προστασίας των μνημείων στο διαδίκτυο. Μεθοδολογία αναζήτησης, ταξινόμησης και αξιοποίησης αρχειακού υλικού.
ΜΕΡΟΣ 2ο:	ΤΕΧΝΙΚΟ
Ενότητα 6η:	Αποτυπώσεις κτηρίων (3)
→	Η σημασία της αποτύπωσης στην εκπόνηση ολοκληρωμένων μελετών αποκατάστασης κτηρίων. Είδη αποτύπωσης, μεθοδολογία, απαιτούμενα σχέδια, περιεχόμενο σχεδίων, κλίμακες. Τεχνικές της αρχιτεκτονικής αποτύπωσης. Αποτυπωτικά όργανα και εξοπλισμός. Συνεργασία αρχιτεκτονικής και τοπογραφικής αποτύπωσης. Σύγχρονες τεχνολογίες στην υπηρεσία της γεωμετρικής τεκμηρίωσης μνημείων. Η διαδικασία σχεδίασης μετά την εργασία πεδίου, μεθοδολογία, παραδοχές, σφάλματα.
Ενότητα 7η:	Ανάλυση των βασικών δομικών υλικών των ιστορικών κτηρίων (2)
→	Λίθοι και μάρμαρα, πλίνθοι και κέραμοι, κονίες και κονιάματα. Ιστορικές και σύγχρονες μέθοδοι παρασκευής και βασικά φυσικοχημικά χαρακτηριστικά.
Ενότητα 8η:	Τα βασικά δομικά υλικά των ιστορικών κτηρίων, παθολογία και συντήρηση (2)
→	Παθολογία των βασικών υλικών των μνημείων και αιτίες πρόκλησής της. Ανόργανες, ενόργανες, μη-καταστροφικές και καταστροφικές μέθοδοι προσδιορισμού, έρευνας και ανάλυσης των φυσικοχημικών ιδιοτήτων και της παθολογίας των ιστορικών δομικών υλικών. Βασικά υλικά και επεμβάσεις συντήρησης ανά δομικό υλικό. Τα υλικά της σύγχρονης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Τεχνολογία, παθολογία και συντήρηση σκυροδέματος και μετάλλων. Σύγχρονα υλικά ενίσχυσης κατασκευών από σκυρόδεμα.
Ενότητα 9η:	Δυναμική συμπεριφορά των ιστορικών κατασκευών με έμφαση στην τοιχοποιία. (2)
→	Αναφορές στα ιστορικά δομικά συστήματα και στα είδη τοιχοποιίας. Αναμενόμενη παθολογία και τρόποι αστοχίας. Η έννοια του διαζώματος, διαφράγματος και πλαισίου. Οι κατασκευές υπό σεισμική δράση και ο μηχανισμός αστοχίας τοιχοποιίας.
Ενότητα 10η:	Μεθοδολογία και τεχνικές των στερεωτικών επεμβάσεων σε ιστορικά κτήρια (3)
→	Η θεωρητική προσέγγιση της αναγκαιότητας και του χαρακτήρα των στερεωτικών επεμβάσεων σε ιστορικά κτήρια. Βασικές μέθοδοι στερέωσης/ενίσχυσης και η οικοδομική τους επίλυση ανά δομικό στοιχείο της κατασκευής. Διαζωματική και οπλισμένη τοιχοποιία. Ζητήματα δεοντολογίας στη χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος ως υλικό στερεωτικών επεμβάσεων σε μνημεία. Περιπτώσεις ενίσχυσης ιστορικών κτηρίων με χρήση οπλισμένου σκυροδέματος.
ΜΕΡΟΣ 3ο:	ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
Ενότητα 11η:	Επιλεγμένα παραδείγματα αποκατάστασης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς (6)
→	Παρουσίαση επιλεγμένων παραδειγμάτων θεωρητικών και υλοποιημένων επεμβάσεων ολοκληρωμένης προστασίας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στην Ελλάδα και το εξωτερικό, που καλύπτουν μνημεία, αξιόλογα ιστορικά κτήρια και ιστορικά σύνολα, που ανήκουν σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους.